محیط دیجیتال و کتابخوانی؛ رقابت یا همزیستی؟
شاید با اولین نگاه دو مقوله سرگرمی‌های دیجیتال و کتاب را رقبایی سخت برای یکدیگر تصور کنیم و مانند بسیاری، شبکه‌های مجازی را دشمن مهم فرهنگ کتابخوانی بدانیم.
به گزارش روزنه هنر، محمدمهدی سیدناصری – مدرس دانشگاه و پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودکان
اما در کنار آن برخی نیز معتقدند می‌توان این تهدید را به فرصتی برای گسترش کتابخوانی تبدیل کرد و از فرصت خانه‌نشینی کودکان و آموزش‌های مجازی برای ایجاد عادت درست مطالعه استفاده کرد.
در عصری که امکانات محیط دیجیتال یکی از نیازهای اساسی بشر شده و حتی وسیله‌ای برای امرارمعاش بسیاری از خانواده‌ها به شمار می‌رود، تلاش برای نادیده گرفتن آن تقریباً محال و دور از منطق است و به اعتقاد کارشناسان باید برای رسیدن به اهداف مختلف اقتصادی، فرهنگی، آموزشی و … از آن درست، معقول و بهینه استفاده کرد؛ آنچه اهمیت دارد ایجاد تناسب و تعادل بین کتابخوانی و سرگرمی‌های دیجیتال در کودکان است؛ باید گفت رشد فضای مجازی و سرگرمی‌های دیجیتال در کنار ظهور ویروس کرونا و ایجاد فاصله‌های فیزیکی میان انسان‌ها، سبب شد تا استفاده از تکنولوژی بیش از پیش امری اجتناب‌ناپذیر شود.
به گفته کارشناسان، برای حفظ و گسترش فرهنگ کتابخوانی و مدیریت ارتباط کودکان با محیط دیجیتال، نقش خانواده‌ها بسیار پررنگ و پراهمیت است. در واقع بستر خانه و خانواده نخستین و مهم‌ترین کانون برای پرورش استعداد کتابخوانی کودکان به شمار می‌رود و والدین به عنوان الگوی رفتاری، تأثیر بسزایی در تربیت روانی، فکری و روند اجتماعی شدن فرزندان دارند.
معمولاً والدین کتابخوان فرزندانی کتابخوان هم تربیت می‌کنند. وقتی کتاب از سوی خانواده در سبد نیازهای روزانه‌ی خانه باشد و پدر و مادر خود عادت به مطالعه داشته باشند و به جای گردش‌هایبی‌هدف و وقت‌گیر در فضای مجازی، بخشی از فعالیت‌های روزانه خود را به مطالعه و انس با کتاب اختصاص دهند و از کتابخانه‌های عمومی استفاده کنند، کودک نیز خیلی زود با تأثیرپذیری و الگوبرداری، مطالعه را به عنوان عادتی ضروری در زندگی خود احساس می‌کند و به کار می‌گیرد.
در واقع کودک در بخشی از دوران رشد، بیش از هر دوره‌ای از کسانی تقلید می‌کندکه پیرامون او قرار دارند، لذا نهادینه کردن برخی از جنبه‌های رفتاراجتماعی در این دوران نیازمند همکاری و همراهی خانواده‌ه است. والدین به عنوان الگو، حلقه مهمی در شکل‌گیری میزان علاقه یا دوری کودک به کتاب هستند تا جایی که جزئی‌ترین رفتارها مثل هم‌گامی آنها بافرزند در مطالعه یا بررسی تصاویر یک کتاب می‌تواند تأثیر زیادی بر ذهنیت کودک درباره کتابخوانی داشته باشد.
اما تصور این‌که تنها خانواده‌ها در نهادینه کردن الگوهای رفتاری در کودکان مؤثرند، تصوری واهی است؛ زیرا کودکان امروزه در دنیایی چشم باز می‌کنندکه انواع وسایل دیداری و شنیداری دیجیتال، وسایل ارتباط جمعی و حجم انبوهی از اطلاعات در نزدیکی آنهاست که تأثیر مهمی بر آموزش و تأثیرگذاری رفتاری و نهادینه شدن فرهنگ در آنها دارد.
در واقع در کنار والدین و خانواده‌ها مراکز فرهنگی، سیستم‌های رسمی آموزشی، پرورشی، فرهنگی و کتابخانه‌ها نقش بسزایی در فرهنگ‌سازی، اندیشه‌ورزی و خردپروری در کودکان دارند. این مراکز مهم، که پیشگام هویت‌بخشی به فرهنگ خانواده‌ها و جامعه هستند، می‌توانند با ایجاد علاقه‌مندی و تشویق و ترغیب کودکان به عادت مطالعه به این روند کمک کنند و همچنین با بالا بردن سواد رسانه‌ای والدین، تا حد بسیاری به همراهی خانواده‌ها و کودکان در این فضا یاری رسانده و با تبدیل کتابخوانی به یک فرهنگِ گسترده و مستمر در جامعه، به پرورش نسلی کمک کنندکه از نخستین سال‌های زندگی باکتاب و کتاب خوانی آشناست.
در این میان نقش سازمان‌های آموزشی و فرهنگی بسیار حائز اهمیت است. پر کردن اوقات فراغت کودکان با محوریت مطالعه در بستر اینترنت، تولید محتواهای مناسب و مفید، پیاده‌سازیبرنامه‌های جذاب علمی و پژوهشیِ مجازی، معرفی آثار و ارائه‌ی کتاب به مخاطبان، برگزاری جشنواره‌ها و برنامه‌های فرهنگی و آموزشی، برگزاری مسابقات کتابخوانی و قصه‌خوانی در بستر سرگرمی‌های دیجیتال تنها راه‌هایی برای برقراری این موازنه هستند تا هم میزان علاقه‌مندی کودکان به کتاب بیشتر شود و هم همخوانی کتاب با روحیه و درک کودک از جهان اطراف حفظ شود.
با این‌که فعالیت‌های کتابخانه‌های عمومی و مراکز فرهنگی به دلیل شیوع کرونا تعطیل و یا محدود شد اما این نهادهای مهم فرهنگی نباید دچار انفعال شوند. فعالیت مجازی کتابخانه‌ها می‌تواند فضایی برای ارتباط کودکانِ کتابخوان باهم باشد تا باهم درباره‌یکتاب‌ها صحبت کنند، کتاب رد و بدل کنند و انگیزه و اشتیاقشان به کتابخوانی را حفظ کنند.
با توجه به علاقه کودکان به سرگرمی‌های دیجیتال و اجبار ناشی از کرونا، می‌توان از ظرفیت گوشی‌های همراه و تبلت‌هایی که همیشه در دسترس کودکان است، برای ترویج و توسعه فرهنگ کتابخوانی استفاده کرد و به جای این‌که این امکانات صرفاً مختص بازی و سرگرمی‌های اینترنتی باشد، آنها را تبدیل به محلی برای عرضه‌ی علم و دانش و کتابخوانی کرد.
همچنین با توجه به گسترش سریع دنیای دیجیتال، استفاده از امکانات متنوع سخت‌افزاری، نرم‌افزاری، اپلیکیشن‌ها، کتاب‌های صوتی و … راه‌هایی برای استفاده درست از ابزار دیجیتال برای گسترش فرهنگ کتابخوانی و تعامل این دو حوزه هستند.اگر موفق شویم با استفاده از همه‌ی امکانات، چه در حیطه کتاب و کتابخوانی و چه در حیطه دیجیتال، و با برنامه‌ریزی‌های بلندمدت و خلاقانه سطح اطلاعات عمومی مناسب جامعه را افزایش دهیم و سطح فرهنگ را توسعه ببخشیم، می‌توانیم امیدوار باشیم کودکان نیز در این زمینه کمترین آسیب را ببینند.
منبع: تسنیم
