انیو موریکونه؛ روح جاودان موسیقی در سینما

پخش موسیقی فیلم سینمایی «حرفه‌ای» در مراسم تشییع «ژان پل بلموندو» گرچه با هدف تجلیل از جایگاه این بازیگر مطرح و موج نو فرانسوی بود، اما خاطره موسیقیدانی را زنده کرد که به گفته مارتین اسکورسیسی «موسیقی فیلم بار دیگر با او ابداع شد»؛ انیو موریکونه.

روزنه هنر، امید غیاثوند نوشت: بسیار نقل شده که بسیاری از افراد علت دلبستگی به سینما را بازیگر یا سوپراستار محبوب خود معرفی کرده اند اما انیو موریکونه آهنگساز و موسیقیدان ایتالیایی، یک استثنا خلق کرد و نشان داد می توان با موسیقی زیبا و فراموش نشدنی برای سینما مشتری سینه چاک ساخت.

انیو موریکونه ۱۰ نوامبر(۱۹ آبان) سال ۱۹۲۸ در رم متولد شد. پدر وی ترامپت می نواخت و این سبب گرایش انیو موریکونه نوجوان به موسیقی شد و با پا گذاشتن جای پا پدر فعالیت موسیقایی خود را با نواختن ترامپت آغاز کرد اما عشق و علاقه وی به موسیقی سبب شد در سال ۱۹۴۶ از آکادمی موسیقایی سانتاسیسیلیا فارغ التحصیل شود.

انیو موریکونه سپس با حضور در گروه های موسیقی مختلف به تجربه اندوزی پرداخت و سال ۱۹۶۱ با ساخت موسیقی فیلم سینمایی «فاشیست» به کارگردانی «لوچانو سالچه» پا به عرصه آهنگسازی برای آثار سینمایی گذاشت.

سال ۱۹۴۶ اما بخت به یاری انیو موریکونه آمد و سرجیو لئونه کارگردان فیلم سینمایی «یک مشت دلار» از وی دعوت کرد برای این اثر وسترن غیرمتعارف و بدیع خود معروف به «وسترن اسپاگتی» موسیقی بسازد.

«یک مشت دلار» در گیشه گرفت و نظر منتقدان را جلب کرد و موفقیت آن، دو همکاری دیگر را برای سرجیو لئونه و انیو موریکونه به ترتیب برای دو وسترن اسپاگتی موفق «به خاطر چند دلار بیشتر»(۱۹۶۵) و «خوب بد زشت»(۱۹۶۶) رقم زد.

ابداعات و به کارگیری ابزار و آلات و تم موسیقایی مانند صدای سوت، ناقوس کلیسا، شلیک گلوله، شیهه اسب، سوت، جیغ، زنبورک، پاره شدن کاغذ و … به موسیقی فیلم «خوب بد زشت» ابعاد جهانی داد و کمک فراوانی به شناسایی اثر و نیز انیو موریکونه کرد.

انیو موریکونه در مورد شکل گیری همکاری خود با سرجیو لئونه گفته بود: با هم به یک مدرسه‌ ابتدایی می‌رفتیم، اما فقط یک سال همکلاس شدیم، و نمی‌توان گفت که دوستان نزدیک بودیم. در واقع بعداً موقعی که او از من خواست برای فیلم «یک مشت دلار »موسیقی بنویسم رفاقت ما رشد کرد. دوستی و اعتماد متقابل برای یک همکاری خوب ضروری هستند.

سال ۱۹۶۸ بار دیگر تقدیر سرجیو لئونه و انیو موریکونه را کنار هم نشاند و خروجی این همکاری مشترک ساخت فیلم وسترن از همان قماش وسترن اسپاگتی اما محبوب با عنوان «روزی روزگاری در غرب» شد.

همکاری سرجیو لئونه و انیو موریکونه پس از «روزی روزگاری در غرب»، با «یک مشت دینامیت»(۱۹۷۱)،‌ «به من میگن هیچ‌کس»(۱۹۷۳)، «یک نابغه، دو شریک و یک ساده دل» (۱۹۷۵) و «روزی روزگاری در آمریکا»(۱۹۸۴) ادامه یافت.

انیو موریکونه طی فعالیت هنری خود برای ۴۰۰ فیلم موسیقی ساخت و با کارگردانانی از نسل متفاوت سینما شامل برناردو برتولوچی، فرانکو زفیرلی، پیر پائولو پازولینی، رومن پولانسکی، انری ورنوی، داریو آرجنتو، الیور استون، بری لوینسون، مایک نیکولز برایان دی پالما و کوئنتین تارانتینو همکاری کرده است.

وی همچنین یکی از طولانی ترین همکاری را با «جوزپه تورناتوره» و ساخت موسیقی برای آثار این کارگردان ایتالیایی شامل «سینما پارادیزو»(۱۹۸۸)، «حال همه خوب است»(۱۹۹۰)، «مخصوصاً یکشنبه»(۱۹۹۱)، «تشریفات محض»(۱۹۹۴)، «ستاره ساز»(۱۹۹۵)، «افسانه ۱۹۰۰»(۱۹۹۸)، «مالنا»(۲۰۰۰)، «زن ناشناخته»(۲۰۰۶)، «باریا»(۲۰۰۹)، «بهترین پیشنهاد»(۲۰۱۳) و «مکاتبه»(۲۰۱۶) را داشته است.

انیو موریکونه برای ساختن موسیقی فیلم های مختلف جوایز متعدد سینمایی را از جمله آکادمی هنرهای سینمایی و تلویزیونی بریتانیا، اتحادیه مطبوعات خارجی هالیوود، آکادمی ملی علوم و هنرهای ضبط آمریکا،آکادمی فیلم اروپا، آکادمی سینمایی ایتالیا، انجمن ملی فیلم ایتالیا، آکادمی سینمایی روسیه و گلدن گلوب کسب کرده است.

وی همچنین پنج‌ مرتبه نامزد دریافت جایزه اسکار شد و سال ۲۰۰۷ جایزه افتخاری ویژه دستاورد هنری را از آکادمی اسکار دریافت کرد اما در سال ۲۰۱۶ و در ۸۷ سالگی برای ساخت موسیقی فیلم «هشت نفرت انگیز» به کارگردانی کوئنتین تارانتینو در هشتاد و هشتمین دوره جوایز اسکار موفق به کسب جایزه اسکار بهترین موسیقی شد.

نکته جالب اینکه کلینت ایستوود بازیگر سه گانه «یک مشت دلار»، «به خاطر چند دلار بیشتر» و «خوب بد زشت»، سال ۲۰۰۷  بعد از ۴۰ سال با انیو موریکونه دیدار تازه کرد و به روی صحنه آمد و اسکار افتخاری آهنگساز افسانه ای ایتالیایی را به وی داد و زمانی که انیو موریکونه به زبان مادری از اعضای آکادمی اسکار تشکر کرد، کلینت ایستوود سخنان وی را برای حضار ترجمه کرد. انیو موریکونه این اسکار افتخاری را به «ماریا تراویا» همسر خود تقدیم کرد.

انیو موریکونه به پاس سالها فعالیت درخشان همواره قدردانی و نشان لیاقت جمهوری ایتالیا، نشان لیاقت فرهنگ و هنر ایتالیا، نشان لیاقت جمهوری ایتالیا، لژیون دونور فرانسه، خورشید فروزان امپراتوری ژاپن و نشان بنیاد شاهزاده آستوریاس اسپانیا به وی اهدا شده است.

انیو موریکونه سالها پیش در مصاحبه ای در مورد ورود خود به سینما گفته بود، وقتی در رم مشغول تحصیل آهنگسازی بودم اصلا به این فکر نمی‌کردم که آهنگساز فیلم شوم. اما برای گذران زندگی و معیشت ناچار بودم شروع کنم.

وی همچنین گفته بود، کارگردان‌هایی را انتخاب می‌کنم که کار آنها را می‌شناسم و می‌ستایم. اگر تماس بگیرند و من هم وقت  داشته باشم، پیشنهاد آنها را زمین نمی‌گذارم.

انیو موریکونه ۶ ژوئیه سال ۲۰۲۰ در ۹۱ سالگی در شهر رم درگذشت و خبر فوت وی با واکنش های چهره های سیاسی و هنرمندان روبرو شد.

مونیکا بلوچی بازیگر فیلم «مالنا» که ساخت موسیقی معروف آن را انیو موریکونه بر عهده داشت، در پیامی گفت: آدم‌هایی هستند که قابلیت تبدیل کردن جهان به جایی بهتر را دارند؛ زیرا آنها می‌دانند چگونه زیبایی را خلق کنند».

کوئنتین تارانتینو کارگردان فیلم «هشت نفرت انگیز» نیز که جایزه اسکار بهترین موسیقی را برای انیو موریکونه به ارمغان آورد، در واکنش به مرگ وی نوشت: شاه مرده‌است… زنده باد شاه!

انیو موریکونه با وجود ساخت موسیقی برای فیلم های متعدد از یک بابت دلخور بود. وی سال ۲۰۰۷ در مصاحبه‌ای گفته بود: این برچسب مثل «کنه» به من چسبیده است و نمی‌دانم چرا. بعد از این همه موسیقی فیلم که ساخته‌ام مردم فقط به «یک مشت دلار» فکر می‌کنند و در همان ۳۰ سال پیش گیر کرده‌اند.

سال ۲۰۲۰ جوزپه تورناتوره با ساخت مستندی با نام «انیو» به این آهنگساز بزرگ ادای احترام کرد. در این مستند مصاحبه محور ضمن بررسی آثار انیو موریکونه، چهره های از جمله کوئنتین تارانتینو، کلینت ایستوود، الیور استون، ترنس مالیک، هانس زیمر، جان ویلیامز، داریو آرجنتو، برناردو برتولوچی به تحسین وی پرداختند.

این فیلم مستند برای اولین مرتبه در جشنواره بین‌المللی فیلم ونیز در سال ۲۰۲۱ به‌ نمایش درآمد و در سال ۲۰۲۰ در سینماهای ایتالیا اکران شد.

انیو موریکونه در آغاز کار در سینما با نام‌های مستعار «دان ساویو» و «لئو نیکولز» فعالیت می کرد اما به رغم شهرت جهانشمول، از ذات و عنوان ایتالیایی خود هرگز دور نشد و در نهایت با عنوان «انیو موریکونه» آثار خود را امضا می زد.

انیو موریکونه سه سال پیش دنیا را ترک کرد اما ملودی ها و تم های شگفت انگیز آثار وی در روح زمان جاری است و بدون هیچ مرزی تا سالیان سال زمزمه یا نواخته خواهد شد.